Centrum Szyfrów Enigma

Wystawa jako rozwiązywanie problemów
2021

Centrum Szyfrów Enigma im. Mariana Rejewskiego, Jerzego Różyckiego i Henryka Zygalskiego to wciągająca opowieść o tajemniczym świecie kryptologii, potędze ludzkiego umysłu i o trzech nieprzeciętnych matematykach, którzy dokonali niemożliwego. Od narracji po formę — wystawa łączy w sobie pasjonującą historię i inspirującą wiedzę matematyczną. New Amsterdam zaprojektowało i wykonało tę unikalne muzeum multimedialne.

Podczas II wojny światowej Niemcy zaczęli utajniać swoją korespondencję strategiczną nieznaną dotąd metodą szyfrowania. Była na tyle złożona, że zdaniem angielskich i francuskich kryptologów właściwie niemożliwa do złamania. W trakcie trwania konfliktu zbrojnego utajnione w ten sposób wiadomości stanowiły atut strategiczny III Rzeszy. Jednak to, co zdaniem francuskich i angielskich sojuszników uchodziło za niemożliwe do złamania, udało się trzem polskim matematykom: Marianowi Rejewskiemu, Jerzemu Różyckiemu i Henrykowi Zygalskiemu. To oni jako pierwsi odtajnili zaszyfrowane z wykorzystaniem maszyny szyfrującej Enigma wiadomości. Historycy zajmujący się II wojną światową, którzy usiłują oszacować wpływ tego dokonania na losy wojny, są zdania, iż wyczyn ten skrócił światowy konflikt o 3 lata i tym samym ocalił wiele istnień.  

Mimo iż Polacy stworzyli podstawy deszyfracji, ich dokonania nie wybrzmiały na arenie międzynarodowej. Sukces przywłaszczyli sobie inni, a nazwiska trzech matematyków rozmyły się w dziejach historii. Polska, która po II wojnie światowej znalazła się w sowieckiej strefie wpływów, nie zdołała przywrócić im zasług. Dopiero w latach 70. w dyskursie publicznym zaczęły pojawiać się informacje o Polakach, którzy przyczynili się do złamania szyfru Enigmy. Oficjalne uznanie ich zasług przez Brytyjczyków nastąpiło dopiero w 1999 r., gdy Polska stała się członkiem NATO.  

Celem Centrum Szyfrów Enigma (CSE) jest nie tylko przybliżenie złożoności świata kryptologii, nauka szyfrowania i deszyfrowania, ale również, a może przede wszystkim, podkreślenie wkładu Polaków w złamanie szyfru Enigmy i rzucenie nowego światła na ich sukces, by te trzy nazwiska już nigdy nie zostały zapomniane. 

Już sama lokalizacja wystawy nie jest przypadkowa. Budynek Collegium Martineum w Poznaniu, w którym znajduje się CSE, stoi w miejscu przedwojennej siedziby filii Biura Szyfrów Wojska Polskiego. To właśnie tam w 1929 r. uruchomiono kurs kryptologii, na który uczęszczali Rejewski, Różycki i Zygalski. 

Poprzez wciągającą, opartą na doświadczeniach narrację, w pierwszej części wystawy CSE zwiedzający poznają historię kryptologii i przechodzą podstawowy kurs szyfrowania. Każdy ma szansę zdobyć wiedzę o dawnych metodach utajniania informacji oraz o sposobach łamania szyfrów i kodów. Ta część wystawy obfituje zarówno w manualne, jak i interaktywne stanowiska. Specjalnie stworzone aplikacje zachęcają do interakcji, a różne poziomy zaawansowania umożliwią zabawę nawet tym, dla których to pierwsze zetknięcie ze światem szyfrów. 

W drugiej części ekspozycji zaprezentowana jest historia Poznania i związanych z miastem matematyków oraz kontekst wydarzeń II wojny światowej. To najbardziej historyczna część opowieści w CSE, ale dzięki dynamicznym prezentacjom multimedialnym, animacjom, filmom i angażującej scenografii nie mniej immersyjna. W tej strefie zwiedzający mogą poznać bliżej najsłynniejszą maszynę szyfrującą — Enigmę oraz równie przełomowe wynalazki polskich matematyków, które umożliwiły złamanie szyfru Enigmy. 

W ostatniej części łączą się historia i współczesność. To tu splatają się efekty prac kryptologów z trwającą właśnie rewolucją cyfrową. Zwiedzający mogą zapoznać się z historią wynalazków, które doprowadziły do powstania pierwszych programowalnych maszyn liczących. Dedykowane tej przestrzeni aplikacje nie tylko zapewniają rozrywkę, ale również umożliwiają zapoznanie się z grami starszej generacji i sprawdzenie się w programowaniu. 

Scenografia ekspozycji to świeże spojrzenie na zabytkową przestrzeń Collegium Martineum, które bez głębokiej ingerencji w strukturę budynku, tworzy nową jakość. Zwiedzających otula aura tajemnicy, która pozwala głębiej zanurzyć się w historię kryptologii i polskich dokonań w dziedzinie kryptografii. Atmosferę tajemnicy i zagadki buduje kolorystyka przestrzeni. Im dalej odwiedzający kroczy na ścieżce zwiedzania, tym ciemniejsze i bardziej skomplikowane formy go otaczają.